Марийский язык

Урокын темыже: Пале мутым иктешлымаш.

Урокын цельже:
1) Йоча-влакын пале мут нерген шинчымашыштым иктешлаш, тергаш;
2) Возымо, ойлымо годым пале мут-влакым чын возаш туныкташ;
3) Шочмо Элым йораташ кумыландаш.
Урокышто кучылтшаш материал: заданиян карточке-влак,
Ю. Гагаринын портретше, сурет-влак.

Урокым эртарыме йон: Модыш урок « Сандалыкыш кузымаш ».

Урокын эртымыже:
Организационный ужаш.

Йоча-влакым туныктышо урокын цельже дене палдара:
Поро кече. Таче ме тендан дене пале
мут нерген шинчымашым иктешлена, а тидлан ме
"сандалыкыш" кузена. (Ончылгоч тунемше-влаклан увертарыме: монгышто
пале мут нерген ушештарен толаш). Эн ондак йоча-влаклан умылтарен
кодыман:
1) Мо тугай сандалык? Тиде шомак рушла кузе йонга?
2) Эн ондак сандалыкыш ко да кунам чонештен?
3) Сандалыкым молан шымлат?

II. Урокышто паша икмыняр этап дене эрта.


А. Икымше этап. Сандалыкыш чонештыме деч ончыч, космонавт-влак отрядыш логалаш кулеш. Садлан йоча-влак тыгай пашам шуктышаш улыт:
1) Сурет гыч (кажне партыште посна сурет) ныл пале мутым лум мут
дене пырля возен лукман.
Мутлан: пушкыдо ужга, ош лум, шинчалан кол, чоя рывыж.
Тиде пашам нуно вашке шуктат.
2) Ик тунемше иктешла: «Пале мут предметын палыжым, тусшым,
тамжым, кугытшым ончыкта.

Туныктышо палемда, пуйто ме чылан космонавт отрядыш
логалынна, ынде "сандалыкыш чонешташ" ямдылалташ туналына. Вет
космонавт-влакат сандалыкыш чонештыме деч ончыч пеш шуко жап
ямдылалтыт.

Б. Кокымшо этап туналеш.
а) Тунемше-влаклан пале мутым лудам: ару, ялысе, ожнысо,
сылне, оласе, тачысе.
Йоча-влак тетрадьыш пале мут-влакым огыл, а нунын йодышыштым
возат:
Могай? Кусо? Кунамсе?
Нине мут – влакым кучылтын изи текстым возаш.
б). Предложений-влакым диктовко почеш возаш, пале мут
предложенийын могай членже лиеш, палемдаш:
1. Шудо коклаште изи гына снеге пырче кеча.
2. Снеге чевер-чевер.
в). Иктешлымаш:
1. Пале мут могай йодышлан вашмутым пуа?
2. Предложенийыште пале мут могай член лиеш?

В. Кумшо этап «Сандалыкыш кузымаш».
а). Пале мут-влакым танастарыме да превосходный степень
формыш шындаш:
Ушан - ушанрак, эн ушан, ушан деч ушан, утларак ушан.
Тале - талырак, утларак тале, эн тале, тале деч тале.
Чапле - чаплырак, утларак чапле, эн чапле, чапле деч чапле.
б). Суффикс полшымо дене, кок мутвож ушалтме дене, мут
мужыралтме йон дене пале мут-влакым ышташ:
Ял - ялысе; вич, ий - вичияш; кид-йол - киддыме-йолдымо.


Г. Нылымше этап. «Сандалыкыш чонештымаш»

а). Пале мутым морфологически лончылаш.
(Ик пале мутым доскаш возен лончылена,
а весым - шке семын лончылат).
1. Шочмо кече - куанле пайрем.
Куанле (пайрем) - п.м., предметын палыжым ончыкта,т.ф.-куанле, им.п., ед.ч.,определений.
2. Ала-могай поро ен шонен моштен - тыгае сай, мотор пайремым полеклен.
б). Суффикс полшымо дене у пале мут-влакым ышташ: садер, куан, ял, паша, ожно, вий, тылзе, уш.
Д. Визымше этап. «Монго портылаш» жап шуэш. (Тиде жапыште эркын марий сем йонга).
а). Туштым тушташ, а туштыштыжо пале мут лийшаш.
Мутлан:
1. Вичкыж, тамле, пайрем еда устембалне. (Мелна).
2. Эр-кас шун сандык гыч чевер олмам удырем. (Конгаште
тулшолым корандымаш).
3. Лум деч ошо, шуч деч шеме. (Шогертен).
4.Шем ушкал чылам пышта, ош ушкал чылам кынелта.(Йуд, кечывал)
5.Вуйжо ошо, калпакше йошкарге.(Эныж)
б). Лум мут гыч пале мут.( Лум мут-влак пуалтыныт. Кажне шомакыште, ик буквам весе дене вашталтен, у пале мутым лукташ кулеш, вес семынже – метаграммым ыштена).
Мутлан:
Вочко-ночко, каза-таза.
Мут-влак: кем, куэ, маска, теле, иза, коча, чап, кинде, лыве, удыр, полан, кинде, име, куку, оза.
Ш. Урокым иктешлымаш.
Урок мучашыште кум тунемше пале мут нерген уэш чыла радамлен каласат.
Туныктышо шинчымашым иктешла, тетрадьым пога, тиде урокышто кажне тунемше отметкым налеш.


IV. Монгысо паша: 1)правилым ушештараш,
  2)пале мутан вич туштым возен толаш. ссылка для скачивания Пале мут